February 5, 2021
Սիրո Տոներ. Ո՞րը և ինչպե՞ս նշել
Սուրբ Սարգիս, սուրբ Վալենտին կամ Տյառնընդառաջ՝ այս երեքն ընդունված է Սիրո տոներ համարել։ Հունվար և փետրվար ամիսներին շատ են սիրահարներին շնորհավորելու առիթները։ Որոշ զույգեր ընտրում են բոլորը, ոմանք ունեն իրենց հավատալիքներն ու շարժվում են ըստ կրոնական նախընտրությունների։ Իսկ նոր նշանադրված կամ ամուսնացած զույգերը հիմնականում նշում են Տյարնընդառաջ տոնը:
Ինչո՞վ են նրանք միմյանցից տարբերվում և ո՞րն է այս 3 այդքան տարբեր տոների կապող օղակը։ Եվ ի՞նչ կլինի, եթե նշենք բոլորը մեկ օրում։
Փոքրիկ սփոյլեր՝ առաջնահերթություն տալու համար, հարկավոր է նախ ուսումնասիրել տոների աղբյուրներն ու հասկանալ, թե որն է մեզ ավելի հոգեհարազատ։
Թերևս սկսենք այս երեքից առաջինը մոտեցող տոնից։
Զորավա՞ր, թե՞ սիրո բարեխոս:
Սբ Սարգսին անվանում են սիրո բարեխոս, սիրահարների հովանավոր սուրբ։ Այն շարժական եկեղեցական տոն է։ Համընկնում է հիմնականում հունվարի 28-ի հետ և դա ևս պատահական չէ։ Սարգիսը եղել է զորավար, ով իր որդու՝ Մարտիրոսի և 14 (ըստ որոշ աղբյուրների՝ 40) այլ մարտիկների հետ նահատակվել է՝ հանուն քրիստոնեական հավատքի։
Քրիստոնեություն և Սիրո տոներ:
Սկսենք ակունքներից։ Սուրբ Սարգսի ավանդույթը գրի է առել Ներսես Շնորհալին 12-րդ դարում։ Այն 3 Սարգիսների պատմություններից է հավաքագրված՝ “Վարք Սրբոց” աշխատության մեջ։ Շատ սրբապատկերներում սբ․ Սարգսին կարող ենք տեսնել փոքրիկի հետ սպիտակ ձիու վրա։ Երեխան հենց Մարտիրոսն է։
Ի սկզբանե, Սարգիսը եղել է ընտանիքների և պտղաբերության բարեխոս հովանավորը և քանի որ, ընտանիքի հիմքում ընկած է սերը, նախ պետք է ընտանիք կազմել։ Այդ ժամանակ արդեն սբ․ Սարգիսը կարող է հովանավոր դառնալ տվյալ զույգին։ Այսինքն, տոնը կարող են նշել նրանք, ովքեր ցանկանում, երազում կամ պլանավորում են ամուսնանալ։ Ընդունված է հավատալ, որ աղի բլիթ կերած աղջիկները երազում տեսնելու են իրենց ապագա ամուսնուն։
Թե ովքեր են նշում և ում պետք է շնորհավոել՝ արդեն պարզ է։
Իսկ ինչպե՞ս են նշում այս տոնը:
Հնգօրյա պաս պահելուց հետո երտասարդ աղջիկն ուտում է աղի բլիթ՝ սբ․ Սարգսի տոնին նախորդող գիշերը։ Ուտելուց հետո չի կարելի ջուր խմել, հարկավոր է պառկել քնելու կոշտ մահճակալի վրա։ Եվ ով երազում ջուր բերեց՝ նա էլ կլինի ապագա ամուսինը։
Աղի բլիթ պատրաստելու արարողակարգը ևս խորհրդանշական և կարևոր է։ Ըստ ավանդույթի, այն պատրաստում են այրի կանայք։ Ընդունված է հավատալ, որ ամուսինը հանդերձյալ աշխարհից գիտի՝ ով է լինելու աղջկա ապագա ամուսինը և թե ինչպես են նրանք հանդիպելու։ Իսկ կինը հանդիսանում է որպես երկու աշխարհները կապող օղակ։
Կա նաև մեկ այլ հավատալիք։ Աղջիկը դռան կամ պատուհանի մոտ դնում է փոխինդով լի ափսե, և եթե առավոտյան տեսնի այնտեղ ձիու պայտի հետք, ապա անպայման կգտնի իր ասպետին այդ տարի։
Ինչու՞ հենց աղի բլիթ և փոխինդ:
Երկուսն էլ պատրաստվում են ալյուրից։ Ալյուրն ինքը ցորենի հիմքով է։ Հնագույն ժամանակներից ի վեր, ցորենը նորածին երեխայի՝ պտղատվության խորհրդանիշն է։ Իսկ աղը հալեցնում է ձյունը, որը ջուր է դառնում։ Ջուրը ևս կյանք է խորհրդանշում։ Եվ եթե կապ գտնենք զորավարի, իր փոքրիկի ու Սիրահարների օրվա միջև՝ արդեն պարզ է, թե ինչու է ժամանակի ընթացքում այդ օրը վերածվել Սիրո տոներ նշելու առիթի։
Սուրբ Վալենտին և Սուրբ Սարգիս:
Սբ. Վալենտինի տոնակատարության օրն անփոփոխ է՝ փետրվարի 14-ին։ Շատերը չեն ընկալում այն որպես քրիստոնեական տոն, այլ գեղեցիկ երկտող և նվեր փոխանցելու օր են համարում։ Ոմանք մտածում են, որ դա դեմ է Հայ Առաքելական Եկեղեցուն և չեն նշում։ Կան նաև զույգեր, ովքեր կարծում են, որ այդ երկու տոները նույն օրվա ադապտացված տաբերակներն են և նշում են դրանիցից մեկը։ Ամեն դեպքում, որպես Սիրո տոներ այս 2 օրերի մեջ միշտ էլ համեմատություն է եղել։ Փորձենք զուգահեռներ անցկացնել պատմական կերպարների միջև և հասկանանք նմա՞ն են արդյոք դրանք իրականում։
Նմանություններ և շփոթմունք:
Երկու տոներն էլ նշվում են ձմռանն ու բավականին մոտ են իրար։ Սակայն արդյո՞ք միայն դա է պատճառը, որ դրանք հաճախ նույնացնում են։
Բացի այն, որ Վալենտինը ևս համարվում է սիրահարների բարեխոս, նրանք երկուսն էլ սրբացված են։ Այն ևս քրիստոնեական տոն է։ Բայց ավելի ընդունված է եղել ուղղափառների կողմից, իսկ տոնակատարությունը կապ չունի պտղաբերության կամ ամուսնության հետ։ Ի տարբերություն Սարգսի, վերջինս պատկերվում է միայնակ՝ վարդերով, բույսերով և թռչուններով։
Ո՞վ էր Վալենտինը:
Պատմությանը հայտնի է Վալենտին անունով 2 պատմական կերպար։ Հռոմեացիները դեռևս 3-րդ դարում հավաքել են այս կերպարների մասին ինֆորմացիան և կազմել արդեն սրբացված Վալենտինի ավանդույթը։
Նա եղել է քիրստոնեության ջատագովներից մեկն ու այդ իսկ պատճառով կալանավորվել ու հետագայում հրաժարվելով հավատքը փոխել, մահապատժի է ենթարկվել։ Հենց փետրվարի 14-ին։ Կա նաև վարկած, որ նա կալանավորվել է զույգերին գաղտնի ամուսնացնելու պատճառով, որպեսզի ամուսինները չգնան ռազմի դաշտ։ Արդեն բանտում բուժել է բանտապետի կույր աղջկան և, վերջում՝ իր մահապատժի օրը, երկտող է թողել նրան՝ “Քո՝ Վալենտին” ստորագրությամբ։
Եվ այսպես, կա՞ արդյոք տարբերություն:
Սուրբ Սարգսի տոնն արմատապես ավելի խորն է, հիմնված է մոգության վրա։ Եվ չնայած նրան, որ Վալենտինի մասին ավելի վաղ փաստարկներ կան, այն գեղեցիկ տոն է՝ ավելի շատ ժողովրդական ավանդույթներով համեմված։ Նշել, թե ոչ՝ արդեն ամեն զույգն ինքն է որոշում։
Սբ․ Վալենտինի օրվա հետ կապված ևս մի “անհարմարություն” կա։ Այն համընկնում է հայերի շրջանում ամենահայտնի քրիստոնեական տոներից մեկի՝ Տյառնընդառաջի հետ (նշվում է փետրվարի 13-ին)։
Զույգերը՝ Տիրոջն ընդառաջ:
Տրնդեզն այս 3 տոներից միակն է, որը կապված է Քրիստոսի հետ։ Հիսուսի ծնվելու 40-րդ օրը Մարիամն ու Հովսեփը տաճար էին տարել փոքրիկին, որտեղ նրան տեսնելուն պես ճանաչեց Սիմոն անունով մի մարդ։ Եվ եկավ Տիրոջն ընդառաջ։
Ի՞նչ կապ կա զույգերի և այս ամենի միջև:
Տրնդեզի արմատները տանում են դեպի հեթանոսություն։ Կրակը բերքատվության, հետևաբար նաև ամուսնության խորհրդանիշն էր։ Սովորաբար, կրակ վառելով, հավաքվածները հավատում էին, որ այրում են ձմեռվա բուքը։ Չէ՞ որ անգամ մեր օրերում կա հավատալիք, որ փետրվարի 13-ից հետո եղանակը սկսում է տաքանալ։
Սիրո տոներ և Տրնդեզ:
Այս օրը նշում են բոլորը, իսկ նորապսակներն ու նշանադրված զույգերը, ձեռք ձեռքի տված, ցատկում են կրակի վրայով՝ ի նշան պտղաբերության։ Նույնը նաև Տյառնընդառաջի տոնական սեղանին է վերաբերում՝ այն լի է հայկական ուտեստներով, մրգերով, գեղեցիկ զարդարանքներով, աղանձով, փախլավայով, չարազով, տարբեր չրերով։
Ինչպես տեսանք, երեք տոներն էլ միայն սիրահար զույգերի համար չեն։ Բոլոր տոները ՍԻՐՈ ՕՐ կարելի է համարել։ Սերը կարող է լինել անգամ բնության կամ ինքդ քո հանդեպ։
